SİNEMADA KİTAPLAR
6
PLATON, Phaidon
Loic (Hervé Furic) ve Félicie (Charlotte Very) tiyatroda Shakespeare'in Kış Masalı'nı seyrettikten sonra, arabada ruhun ölümsüzlüğü ve reenkarnasyon hakkında konuşuyorlar ve Loic Blaise Pascal'ın Bahsi ile Platon'ın anımsama teorisini anıyor. Eve geldiklerinde Platon'un Phaeidon diyaloğundan bir bölüm okuyor. Daha önce arkadaşlar arası bir sohbette aynı konu açıldığında Loic Victor Hugo'dan bir şiir okumuştu.
ÉRIC ROHMER,
CONTE D'HIVER (KIŞ MASALI), 1992
“Du reste, dit Cébés en l’interrompant, tel est bien le sens de la théorie, si elle est juste, que tu exposes souvent. Elle dit que notre instruction n’est rien d’autre qu’un ressouvenir et d’après elle. Il est nécessaire que dans un temps antérieur nous ayons appris ce que notre mémoire retrouve maintenant. Or se souvenir serait impossible, si notre âme n’était quelque part avant de naître sous cette forme humaine.
***
“Sonra Kebes, Sokrates’in sözünü keserek şöyle dedi: Senin daha önce sıklıkla söylediğin bir şey vardı: Bilmek/Öğrenmek daha önceden öğrendiklerimizi hatırlamaktan başka bir şey değildir. Eğer söylediklerin doğruysa, şimdi hatırladığımız şeyleri önceki bir zamanda öğrenmiş olmamıza yeni bir delili bu. Hem ruhumuz bir insan şekli ile [bedenle] birleşmeden önce bir yerde var olmamış olsaydı böyle bir şey olmazdı [hatırlamak olanaksız olurdu]. Buradan ruhun ölümsüz olduğu sonucu çıkar.
Platon, Phaidon, 72e
PASCAL'IN BAHSİ
« — Examinons donc ce point, et disons : «Dieu est, ou il n’est pas.» Mais de quel côté pencherons-nous ? La raison n’y peut rien déterminer : il y a un chaos infini qui nous sépare. Il se joue un jeu, à l’extrémité de cette distance infinie, où il arrivera croix ou pile. Que gagerez-vous ? Par raison, vous ne pouvez faire ni l’un ni l’autre; par raison, vous ne pouvez défaire nul des deux.
Ne blâmez donc pas de fausseté ceux qui ont pris un choix; car vous n’en savez rien.
— Non; mais je les blâmerai d’avoir fait, non ce choix, mais un choix; car, encore que celui qui prend croix et l’autre soient en pareille faute, ils sont tous deux en faute : le juste est de ne point parier.
— Oui, mais il faut parier; cela n’est pas volontaire, vous êtes embarqué. Lequel prendrez-vous donc ? Voyons. Puisqu’il faut choisir, voyons ce qui vous intéresse le moins. (…) .Votre raison n’est pas plus blessée, en choisissant l’un que l’autre, puisqu’il faut nécessairement choisir. Voilà un point vidé. Mais votre béatitude ? Pesons le gain et la perte, en prenant croix que Dieu est. Estimons ces deux cas : si vous gagnez, vous gagnez tout; si vous perdez, vous ne perdez rien. Gagez donc qu’il est, sans hésiter. »
Blaise Pascal, Pensées,
Lafuma 418 - Brunschvicg 233
…
Bu noktayı bir tetkik edelim. Ve şöyle diyelim: Tanrı ya vardır, ya yoktur, hangi tarafa meyledeceğiz? Aklın bu hususta tayin edebileceği bir şey yoktur. Onunla bizi ayıran sonsuz bir kaos vardır. Bu sonsuz uzaklığın ucunda bir yazı tura oyunu oynanır. Hangisi için bahse gireceksiniz? Akla göre ikisinden birini seçmek ve ya reddetmek için sebebiniz yok.
Dolayısıyla, bir tercih yapmış olanları yanılgıyla suçlamayın, çünkü bu konuda hiçbir şey bilmiyorsunuz. “Hayır, ben onları şunu ya da bunu tercih etmelerinden ötürü değil, bir tercih yapmlarından ötürü suçluyorum. Çünkü yazıyı tercih edden oyuncu turayı tercih edenden daha hatalı değil; ikisi de aynı derecede hatalı. Doğru olan hiç bahse girmemektir.”
Evet, ama bahse girmek mecburidir. Bu isteğe bağlı bir şey değil. Oyuna dahil olmuş durumdasınız. Öyleyse hangi tarafı seçeceksiniz? Bir bakalım. Mademki seçmek mecburi, hangi seçeneğin daha az kazançlı olduğuna bakalım. Kaybedecek iki şeyiniz var: Gerçek ve iyi; ortaya süreceğiniz iki şey var: Aklınız ve iradeniz, bilginiz ve saadetiniz; doğanız gereği kaçınacağınız iki şey var: hata ve sefillik. Seçmeye mecbur olduğunuza göre, aklınız birini değil de öbürünü seçmekten ötürü daha çok rencide olmayacak. Bu işin bir boyurunu hallediyor. Peki ya saadete ne olacak? Tura diyerek Tanrı’nın varlığı için bahse girdiğimizde kaybedip kazanacaklarımızı bir düşünelim: Şu iki durumu değerlendirelim. Kazanacak olursanız her ieyi kazanmış olursunuz, kaybedecek olursanız hiçbir ey kaybetmezsiniz. Öyleyse hiç tereddütsüz Tanrı’nın varlığına bahse girin.
Çev. Devrim Çetinkasap
Pascal, Düşünceler, 233,
İş Bankası, s. 111-112
...
CE QUE DIT LA BOUCHE D'OMBRE
VICTOR HUGO
Donc, une bête va, vient, rugit, hurle, mord ;
Un arbre est là, dressant ses branches hérissées,
Une dalle s’effondre au milieu des chaussées
Que la charrette écrase et que l’hiver détruit,
Et, sous ces épaisseurs de matière et de nuit,
Arbre, bête, pavé, poids que rien ne soulève,
Dans cette profondeur terrible, une âme rêve !
Que fait-elle ? Elle songe à Dieu !
....
GÖLGENİN AĞZINDAN ÇIKANLAR
Bir hayvan gider, gelir, kükrer, haykırır, ısırır;
Bir ağaç var orada, ürperen dallarını dikmiş
Yol ortasında, at arabalarının ezip
kışın harap ettiği bir kaldırım taşı çöküyor,
Ve maddenin ve gecenin yoğunluğu altında
ağaç, hayvan, kaldırım taşı,
hiçbir şeyin kaldıramayacağı ağırlık,
o korkunç derinlikte, bir ruh hayal kuruyor!
Ne yapıyor öyle? Tanrı’yı hayal ediyor.
William Shakespeare
THE WINTER TALE
Kış Masalı
LEONTES
Ah Paulina, şeref dediğin şey, daha çok zahmet oldu sana;
Ama kraliçemizin heykelini görmeye geldik biz.
Salondan geçerken, o ilginç şeylerden hoşlandık gerçi,
Ama kızımın görmeye geldiği şeyi,
Henüz göremedik, annesinin heykelini
PAULINA
O sağken nasıl eşsizse, cansız örneği de öyle,
Şimdiye kadar gördüğünüz her şeyden,
İnsan elinden çıkma ne varsa,
İnanıyorum hepsinden üstün olduğuna,
Bu yüzden saklıyorum onu ayrı bir yerde,
Tek başına, işte burada
-sakin bit uyku ne kadar benzemezse ölüme-
Hazır olun , hayata bu kadar benzeyeni görmeye
.......
.......
.......
HERMIONE
Tanrılar aşağı bakın
Ve kutsal kâselerinizdeki iyilikleri boşaltın
Sevgili kızımın başına!
Anlat bana yavrum, nerede saklayıp korudular seni?
Nerede yaşadın, nasıl buldun babanın sarayını?
Sen de öğreneceksin ya,
Senin sağ olman umudu kehanetten anlaşılınca,
Bana bildirdi Paulina,
Ben de çocuğumu bir gün görürüm diye,
Esirgedim kendimi.
Çev: Özdemir Nutku
William Shakespeare,
Kış masalı, İş Bankası,
2014, s. 131-137
